20/11/2023 4:04:53 | Print

Chiến lược quốc gia về phòng chống kháng thuốc giai đoạn 2023-2030, tầm nhìn đến năm 2045 được ban hành để bảo vệ hiệu quả của thuốc kháng vi sinh vật và giải quyết mối đe dọa phức tạp và ngày càng gia tăng của kháng thuốc tại Việt Nam. Trong Tuần lễ Thế giới […]

Chiến lược quốc gia về phòng chống kháng thuốc giai đoạn 2023-2030, tầm nhìn đến năm 2045 được ban hành để bảo vệ hiệu quả của thuốc kháng vi sinh vật và giải quyết mối đe dọa phức tạp và ngày càng gia tăng của kháng thuốc tại Việt Nam.

Trong Tuần lễ Thế giới Nâng cao nhận thức về kháng thuốc, Bộ Y tế phối hợp với Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Bộ Tài nguyên và Môi trường, Bộ Công Thương và Tổ chức Y tế thế giới, Tổ chức FHI 360 và các đối tác tổ chức Hội nghị triển khai Chiến lược quốc gia về phòng chống kháng thuốc giai đoạn 2023-2030, tầm nhìn đến năm 2045 tại Hà Nội. Thông qua Hội nghị, Bộ Y tế kêu gọi hành động từ các cá nhân, mọi thành phần trong xã hội và nền kinh tế, bao gồm cả sức khỏe con người, động vật, thực vật và  môi trường.

Kháng thuốc xảy ra khi vi khuẩn, vi rút, nấm và ký sinh trùng thay đổi theo thời gian và không còn đáp ứng với thuốc, khiến cho việc điều trị nhiễm trùng ngày càng trở nên khó khăn hoặc không thể điều trị được.

Chiến lược quốc gia về phòng chống kháng thuốc là thể hiện nỗ lực của Chính phủ Việt Nam, phối hợp với Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và các đối tác quốc tế khác nhằm chống lại sự gia tăng của tình trạng kháng thuốc. Chiến lược đưa ra các giải pháp nhằm tăng cường giám sát, thúc đẩy sử dụng kháng sinh có trách nhiệm trong y tế và nông nghiệp, đồng thời nâng cao nhận thức cộng đồng về hậu quả của việc lạm dụng và sử dụng quá mức thuốc kháng vi sinh vật ở cả con người và động vật. Chiến lược này do Bộ Y tế chủ trì và phối hợp Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Bộ Tài nguyên và Môi trường, Bộ Công Thương và các Bộ liên quan.

Thứ trưởng Bộ Y tế – GS.TS. Trần Văn Thuấn cho biết: “Kháng thuốc vẫn đang là mối lo ngại ở Việt Nam bất chấp những tiến bộ khoa học đã đạt được trong 10 năm qua. Báo cáo gần đây của chúng tôi cho thấy từ dữ liệu kháng sinh đồ: xu hướng kháng kháng sinh ngày càng tăng trong thập kỷ qua. Nhiều thách thức vẫn còn tồn tại, bao gồm năng lực hạn chế của các phòng xét nghiệm trong việc tiến hành giám sát và phân tích dữ liệu, kê đơn thuốc kháng sinh không phù hợp và thiếu việc thực thi các quy định về bán thuốc kháng sinh. Cam kết của Chính phủ trong việc giải quyết vấn đề này được phản ánh trong Chiến lược kháng kháng sinh quốc gia toàn diện mà chúng tôi sẽ triển khai trong tuần này”.

“Chúng tôi kêu gọi tất cả các thành phần trong xã hội cá nhân cùng chung tay thực hiện và hỗ trợ những sáng kiến của Chiến lược này nhằm bảo vệ sức khỏe của người dân cũng như sức khỏe của các thế hệ tương lai.”

Cục Thú y, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cho biết: “Việt Nam đã cấm sử dụng kháng sinh với mục đích kích thích tăng trưởng cho động vật từ năm 2018, ban hành thông tư yêu cầu kê đơn đối với tất cả các loại kháng sinh sử dụng trên động vật kể từ năm 2020 và sẽ loại bỏ dần việc sử dụng kháng sinh với mục đích phòng bệnh trong ngành chăn nuôi vào năm 2026. Đây là những nỗ lực cụ thể có thể giảm lượng sử dụng kháng sinh trong chăn nuôi và giảm nguy cơ kháng kháng sinh ở cả động vật và con người. Nông dân có thể thúc đẩy các biện pháp phòng chống dịch bệnh để giảm thiểu nhu cầu sử dụng kháng sinh bao gồm quy trình chăn nuôi và phúc lợi động vật tốt như mô hình quản lý, chuồng trại, thức ăn và nước uống phù hợp; thực hiện an toàn sinh học hiệu quả và sử dụng vắc xin tối ưu và phù hợp.

Tiến sĩ Angela Pratt, Đại diện WHO tại Việt Nam đánh giá cao cách tiếp cận của Chính phủ và sự Hưởng ứng trong Tuần lễ Thế giới nâng cao nhận thức về kháng thuốc từ 18-24/11/2023 với chủ đề là “cùng nhau ngăn chặn tình trạng kháng thuốc”.

“Chiến lược này là một bước quan trọng hướng tới việc làm chậm sự tiến triển kháng thuốc, vốn là một thực trạng mà Tổ chức Y tế thế giới đã tuyên bố là một trong 10 mối đe dọa sức khỏe cộng đồng hàng đầu mà nhân loại phải đối mặt. Nỗ lực giải quyết tình trạng kháng thuốc cần sự phối hợp chặt chẽ của các Bộ: Bộ Y tế, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Bộ Tài nguyên và Môi trường, Bộ Công Thương”.

“Để đạt được tiến bộ – đặc biệt là về sử dụng thuốc kháng sinh hợp lý – cũng sẽ đòi hỏi nỗ lực thống nhất từ các nhà hoạch định chính sách, các cơ sở khám bệnh, chữa bệnh, khu vực tư nhân, nông dân và quan trọng nhất là mỗi người dân ở Việt Nam. Trong công cuộc quan trọng này, Tổ chức Y tế thế giới và các đối tác khác sẵn sàng hỗ trợ Chính phủ và người dân Việt Nam”. Tiến sĩ Pratt chia sẻ: “Việt Nam nằm trong số các nước có tỷ lệ kháng thuốc cao do lạm dụng, sử dụng không hợp lý thuốc kháng vi sinh vật, đặc biệt là thuốc kháng sinh; hiệu thuốc bán thuốc kháng sinh không kê đơn và bác sĩ kê đơn thuốc kháng sinh không hợp lý”.

TS Rémi Nono Womdim, Đại diện Tổ chức Nông lương Liên hợp quốc – FAO Việt Nam cho biết “Kháng thuốc trong thực phẩm và nông nghiệp gây ra rủi ro cho hệ thống lương thực, sinh kế và nền kinh tế. Bên cạnh tác động tiêu cực trực tiếp đến động vật, dịch bệnh ở động vật cũng có thể ảnh hưởng đáng kể đến sản xuất lương thực, an ninh lương thực và sinh kế của người nông dân. Hơn nữa, kháng thuốc có thể lây lan giữa các vật chủ và môi trường khác nhau, đồng thời các vi sinh vật kháng thuốc có thể làm ô nhiễm chuỗi thức ăn. Điều này làm cho kháng thuốc trở thành một vấn đề vượt qua ranh giới ngành. Thực hành chăn nuôi tốt, an toàn sinh học, vệ sinh, tiêm phòng và các biện pháp phòng ngừa nhiễm trùng khác là rất cần thiết để giảm nhu cầu sử dụng thuốc kháng sinh ở động vật. Việc thực hành nông nghiệp tốt và quản lý vi sinh vật gây hại và cung cấp một cách tiếp cận toàn hệ thống để giữ cho cây trồng khỏe mạnh và chỉ sử dụng thuốc trừ sâu và thuốc chống vi sinh vật như là lựa chọn cuối cùng.”

Người dân chỉ nên dùng thuốc kháng sinh và các loại thuốc chống vi sinh vật khác do nhân viên có chuyên môn và thẩm quyền kê đơn, luôn tuân thủ theo lời khuyên của nhân viên y tế khi sử dụng kháng sinh; không bao giờ dùng chung hoặc sử dụng kháng sinh còn thừa của người khác; ngăn ngừa nhiễm trùng bằng cách rửa tay thường xuyên, chuẩn bị thức ăn hợp vệ sinh, tránh tiếp xúc gần với người bệnh, thực hành tình dục an toàn và tiêm chủng đầy đủ.

Chiến lược này cũng đề cập đến vấn đề sức khỏe động vật. Việt Nam có tỷ lệ sử dụng kháng sinh cao trong ngành chăn nuôi. Việc lạm dụng và sử dụng không hợp lý kháng sinh trong chăn nuôi và nuôi trồng thủy sản đã góp phần gây ra tình trạng kháng kháng sinh và làm tăng nguy cơ lây nhiễm cho người tiêu dùng.

Ký văn bản thỏa thuận về phòng, chống kháng thuốc giữa các Bộ và các đối tác phát triển – chung tay hành động thực hiện lời kêu gọi của Tổ chức Y tế thế giới: “Cùng nhau ngăn chặn kháng thuốc”: Tại Hội nghị triển khai Chiến lược và hưởng ứng “Tuần lễ thế giới nâng cao nhận thức về kháng thuốc, diễn ra lễ ký bản thỏa thuận về phòng, chống kháng thuốc giữa các Bộ và các đối tác phát triển: gồm có Bộ Y tế, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Bộ Tài nguyên và Môi trường, Bộ Công Thương và các đối tác phát triển: Tổ chức Y tế thế giới tại Việt Nam (WHO), Tổ chức Nông nghiệp và Lương thực thế giới tại Việt Nam (FAO);  Trung tâm Phòng ngừa và Kiểm soát bệnh tật CDC Hoa Kỳ tại Việt Nam (US.CDC); Cơ quan phát triển quốc tế Hoa Kỳ (USAID); Đại sứ quán Vương quốc Anh và Bắc Ireland tại Việt Nam và Tổ chức FHI 360.

Các thông tin chung và bối cảnh

Kháng thuốc là gì?

Kháng thuốc xảy ra khi vi khuẩn, vi rút, nấm và ký sinh trùng thay đổi theo thời gian và không còn đáp ứng với thuốc, khiến các bệnh nhiễm trùng thông thường trở nên khó điều trị hơn và làm tăng nguy cơ lây lan bệnh, bệnh nặng và tử vong.

Nhiều yếu tố đã đẩy nhanh mối đe dọa kháng kháng sinh trên toàn thế giới – bao gồm việc sử dụng quá mức và không hợp lý thuốc ở người, vật nuôi và nông nghiệp, cũng như khả năng tiếp cận kém với nước sạch và vệ sinh.

Tuần lễ Thế giới nâng cao nhận thức về kháng thuốc (WAAW) là một chiến dịch toàn cầu được tổ chức hàng năm vào ngày 18-24 tháng 11 nhằm nâng cao nhận thức và hiểu biết về kháng thuốc, đồng thời khuyến khích các thực hành tốt trong cộng đồng, các nhà hoạch định chính sách và các bên liên quan theo tiếp cận Một Sức khỏe – những người đóng vai trò quan trọng trong việc giảm thiểu sự xuất hiện và lan rộng của kháng thuốc.

Tại sao Kháng thuốc là mối đe dọa ngày càng gia tăng?

• Lạm dụng và sử dụng không hợp lý thuốc kháng vi sinh vật ở người, động vật và thực vật – Lạm dụng và sử dụng không hợp lý thuốc kháng vi sinh vật ở người, động vật và thực vật là nguyên nhân chính dẫn đến sự phát triển nhiễm trùng kháng thuốc. Thiếu thực hành kê đơn thuốc hợp lý và sự tuân thủ điều trị của bệnh nhân cũng góp phần vào tình trạng này.

Ví dụ, thuốc kháng sinh tiêu diệt vi khuẩn nhưng không thể tiêu diệt các nhiễm trùng do virus như cảm lạnh hoặc cúm. Nhưng thông thường, kháng sinh vẫn được kê đơn cho những trường hợp đó hoặc được sử dụng thuốc kháng sinh mà không có sự giám sát y tế thích hợp. Thuốc kháng sinh cũng thường được sử dụng quá mức ở trang trại và nông nghiệp.

• Thiếu tiếp cận với nguồn nước sạch, vệ sinh cho cả con người và động vật – Thiếu nước sạch và vệ sinh tại các cơ sở y tế, trang trại và cộng đồng cũng như việc phòng ngừa và kiểm soát nhiễm trùng không đầy đủ sẽ thúc đẩy sự xuất hiện và lây lan của nhiễm trùng kháng thuốc.

Hậu quả của kháng thuốc

• Hậu quả trực tiếp của kháng thuốc trên người bệnh là hạn chế số lượng phương pháp và thuốc điều trị, kéo dài thời gian điều trị, thời gian nằm viện, chi phí khám chữa bệnh và có thể dẫn đến tử vong. Kháng thuốc ảnh hưởng đến tất cả các lĩnh vực sức khỏe, tác động đến toàn bộ xã hội, không hạn chế trong phạm vi quốc gia mà trên toàn thế giới[1]. Kháng thuốc được WHO công bố là một trong 10 vấn đề sức khỏe trọng điểm năm 2021 mà thế giới phải quan tâm[2]. Trên thế giới đã xuất hiện các vi khuẩn kháng với hầu hết kháng sinh, còn gọi là vi khuẩn siêu kháng thuốc[3]. Khi nhiễm trùng có thể không điều trị được bằng các thuốc kháng sinh lựa chọn đầu tiên, nhiều thuốc đắt tiền phải sử dụng. Thời gian bệnh tật và điều trị kéo dài hơn, thường trong bệnh viện, làm tăng chi phí chăm sóc sức khỏe cũng như gánh nặng kinh tế đối với gia đình và xã hội.
• Kháng thuốc đang đưa thành tựu của y học hiện đại vào nguy cơ. Việc ghép mô, bộ phận cơ thể người, hóa trị và phẫu thuật, trở nên nguy hiểm hơn nhiều nếu không có thuốc kháng sinh hiệu quả để phòng ngừa và điều trị nhiễm trùng.
• Kháng thuốc đang đe dọa những thành quả mà thế giới đã đạt được trong các lĩnh vực chống lao, sốt rét, HIV và bệnh truyền nhiễm qua đường tình dục trong những năm qua[4]. Năm 2017, khoảng 558.000 trường hợp mắc lao đã kháng với rifampicin và 82% trường hợp kháng rifampicin là lao đa kháng thuốc (MDR-TB). Các phác đồ điều trị lao đa kháng thường kéo dài, kém hiệu quả và đắt hơn nhiều so với phác đồ điều trị vi khuẩn lao chưa kháng. Dưới 60% ca bệnh lao đa kháng được điều trị khỏi[5].
• Kháng thuốc HIV có thể là thách thức lớn với mục tiêu kết thúc đại dịch AIDS vào năm 2030. Theo ước tính của WHO, kháng thuốc ARV có thể gây ra thêm 135.000 ca tử vong, 105.000 ca nhiễm HIV mới tương ứng với 650 triệu đô la Mỹ trong vòng 5 năm tới trên toàn cầu[6].
• Dự báo đến năm 2050, chi phí do kháng kháng sinh trên toàn cầu lên tới 100 nghìn tỷ đô la Mỹ và gây ra khoảng 10 triệu ca tử vong thêm trong mỗi năm[7]. Thậm chí, hậu quả kinh tế của kháng kháng sinh được cho là nặng nề tương đương với hậu quả khủng hoảng tài chính.

Một số kết quả chương trình phòng, chống kháng thuốc 2013-2023

Việt Nam là một trong 6 nước đầu tiên thuộc khu vực châu Á Thái Bình Dương đã xây dựng và thực hiện Kế hoạch hành động quốc gia về phòng, chống kháng thuốc từ năm 2013, đã đạt được nhiều thành tựu phù hợp với Kế hoạch hành động toàn cầu của WHO về kháng thuốc:

• Sự phối hợp giữa các Bộ, ngành và các đối tác quốc tế trong phòng chống kháng thuốc. Ký kết Bản ghi nhớ (Aide Memoire) năm 2015 giữa các Bộ gồm Bộ Y tế, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Bộ thương mại và Bộ Tài nguyên và Môi trường: thể hiện cam kết mạnh mẽ, phối hợp của các Bộ, ngành, để giải quyết vấn đề kháng thuốc trên các lĩnh vực.
• Nhận thức của cộng đồng, nhân viên y tế, thú y về kháng thuốc đã được cải thiện qua hoạt động truyền thông, giáo dục sức khỏe.
• Các văn bản luật pháp và hướng dẫn chuyên môn được ban hành về khám bệnh, chữa bệnh, phòng, chống bệnh truyền nhiễm, vi sinh, dược bệnh viện; quản lý chất lượng xét nghiệm, kiểm soát nhiễm khuẩn …
• Thiết lập và duy trì Hệ thống giám sát kháng thuốc với 58 Bệnh viện để theo dõi tình trạng kháng thuốc và tham gia Hệ thống giám sát kháng thuốc toàn cầu (GLASS).
• Thiết lập 3 phòng xét nghiệm tham chiếu về giám sát kháng thuốc.
• Báo cáo giám sát kháng kháng sinh được công bố năm 2023.
• Theo dõi quản lý sử dụng kháng sinh tại tất cả các cơ sở khám bệnh, chữa bệnh.
• Tăng cường quy định về thuốc kháng sinh trên thị trường
• Thực hiện Kế hoạch Hành động Quốc gia về Kiểm soát nhiễm khuẩn.
• Thiết lập và duy trì Hệ thống giám sát kiểm soát nhiễm khuẩn với 50 Bệnh viện tham gia.
• Triển khai Đề án tăng cường kiểm soát kê đơn thuốc và bán thuốc kê đơn.
• Lĩnh vực nông nghiệp: Thực hiện 3 vòng giám sát kháng kháng sinh chủ động trên gà và lợn tại 15 tỉnh. Xây dựng phần mềm quản lý cơ sở dữ liệu thuốc thú y.

Thông tin về Chiến lược quốc gia phòng chống kháng thuốc giai đoạn 2023-2030

Ngày 25/09/2023, Thủ tướng Chính phủ đã ký ban hành Quyết định số 1121/QĐ-TTg phê duyệt Chiến lược Quốc gia về phòng chống kháng thuốc tại Việt Nam  giai đoạn 2023-2030, tầm nhìn đến năm 2045. Chiến lược nhấn mạnh tầm quan trọng của việc sử dụng kháng sinh hợp lý và có trách nhiệm ở người, động vật và thực vật. Chiến lược ban hành chính là sự cam kết của Việt Nam trong cuộc chiến chống lại tình trạng kháng thuốc, tăng cường sự chủ động tham gia và phối hợp giữa các ngành từ trung ương đến địa phương, uỷ ban nhân dân các tỉnh, thành phố, trong lĩnh vực sức khoẻ con người, thú y, môi trường. Chiến lược đặt ra bốn mục tiêu cụ thể:

• Mục tiêu 1: Nâng cao nhận thức của các cấp chính quyền địa phương và hiểu biết của nhân viên y tế, thú y và người dân về phòng, chống kháng thuốc.
• Mục tiêu 2: Củng cố hệ thống giám sát kháng thuốc để cảnh báo kịp thời về sự xuất hiện, lan truyền, mức độ và xu hướng kháng thuốc của các vi sinh vật.
• Mục tiêu 3: Giảm sự lan truyền của vi sinh vật và bệnh truyền nhiễm.
• Mục tiêu 4: Sử dụng thuốc kháng vi sinh vật ở người và động vật hợp lý, an toàn và có trách nhiệm.

Một số điểm mới của Chiến lược

• Xây dựng Khung hành động chung làm nền tảng cho hợp tác đa ngành, điều phối, triển khai, giám sát các hành động theo trách nhiệm cụ thể của mỗi ngành nhằm giải quyết các nguyên nhân dẫn đến tình trạng kháng thuốc trong từng lĩnh vực tương ứng.
• Chiến lược tập trung vào kháng thuốc của vi khuẩn và cả vi rút, ký sinh trùng và nấm.
• Thiết lập giám sát về sử dụng kháng sinh và giám sát tiêu thụ kháng sinh.

Để biết thêm thông tin về kháng kháng sinh, vui lòng tham khảo các liên kết sau:

• https://www.fao.org/antimicrobial-resistance/en/
• World Antimicrobial Resistance Awareness Week

 

[1] World Health Organization (2015), Global action plan on antimicrobial resistance, World Health Organization, Geneva.

[2] WHO (2020). 10 global health issues to track in 2021. <https://www.who.int/news-room/spotlight/10-global-health-issues-to-track-in-2021>

[3] Laxminarayan R., Duse A., Wattal C., et al. (2013). Antibiotic resistance—the need for global solutions. Lancet Infect Dis, 13(12), 1057–1098.

[4] World Health Organization and Regional Office for the Western Pacific (2020), Framework for accelerating action to fight antimicrobial resistance in the western Pacific region, .

[5] WHO (2019). Ten threats to global health in 2019. <https://www.who.int/news-room/spotlight/ten-threats-to-global-health-in-2019>.

[6] WHO (2017). WHO urges action against HIV drug resistance threat.

[7] https://amr-review.org/sites/default/files/AMR%20Review%20Paper%20-%20Tackling%20a%20crisis%20for%20the%20health%20and%20wealth%20of%20nations_1.pdf